WHOSE CAPITAL AMARAVATHI - THEORETICAL BACKGROUND

. సైద్ధాంతిక నేపథ్యం

‘కాపిటల్ సిటీస్ వెరైటీస్ అండ్ పాటర్న్స్ అఫ్ డెవలప్‌మెంట్ అండ్ రీలొకేషన్’ అన్న తన గ్రంథంలో వాదిమ్ రాస్‌మన్ రాజధానీనగరాల స్థలాల సైద్ధాంతిక నేపథ్యాన్ని విపులంగా చర్చించాడు. అతని అభిప్రాయంలో ఏ రాజధానీనగరానికి స్థల నిర్ణయం చేయాలన్నా ఉండవలసిన ప్రాథమిక ఆలోచనావిషయాలు, ప్రామాణిక సూత్రాలు కొన్ని ఉన్నాయి. వాటిలో రాజ్యభద్రత, ఆర్థిక, పరిపాలనాపరమైన ప్రభావశీలత, నిష్పాక్షికత, గుర్తింపు ఉన్నాయి. ఒక రాష్ట్ర రాజధాని ఎక్కడ ఉండాలన్న విషయంలో భద్రత అంత ఆవశ్యకమైన లక్షణం కాకపోవచ్చు. కాని తక్కిన మూడూ నిష్పాక్షిత, గుర్తింపు,  పరిపాలనా సౌలభ్యం అన్నవి ముఖ్యమే. రాజధాని ఎంపికలో నిష్పాక్షికత  లేనప్పుడు ప్రభుత్వానికి విశ్వసనీయత ఉండదు. 

రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలు, అన్ని వర్గాలకు రాజధానిలో  సరైన ప్రాతినిధ్యం ఉందా? రాజధానిలో వారు తమకు ఉనికి ఉందని భావిస్తున్నారా? రాజధాని నుండి వచ్చే ప్రయోజనాలు ఆ రాజధాని అన్ని ప్రాంతాలనూ ఎంత కలుపుకొని ఉందన్న విషయాన్ని నిర్ధారిస్తాయి. ఈ నిష్పాక్షికత, అందరినీ కలుపుకోవడం అన్న సూత్రం ప్రభుత్వానికి న్యాయసమ్మతిని ఇస్తుంది. అది లేకపోతే ప్రభుత్వ న్యాయసమ్మతి పోతుంది లేదా తగ్గుతుంది.  అతని  అభిప్రాయంలో రాజధానీనగరాన్ని ఎంపిక చేసుకోవడానికి సహజస్థలాలేమీ లేవు, ఎవరైనా భిన్న ప్రత్యామ్నాయాలనుండి ఎంపిక చేసుకోవలసిందే. రాజధానీనగర అభివృద్ది వాస్తవానికి దేశనిర్మాణ ప్రక్రియయే. అతని అభిప్రాయంలో రాజధానీనగరపు ప్రధానలక్ష్యం దేశం లేదా రాష్ట్రం తనను తాను దర్శించుకోవడంలో తోడ్పడడం, దేశం లేదా రాష్ట్రాన్ని తక్కిన ప్రపంచానికి, దేశాలకు దర్శనీయం చేయడం, దేశం లేదా రాష్ట్రానికి ఒక  ఐక్యతాకేంద్రం లేదా సమ్మేళనకేంద్రం కావడం.అతని అభిప్రాయంలో అతి పెద్ద రాజధానీనగరం దేశ రాజకీయ పాలనా వ్యవస్థ అవినీతిమయమన్న దానికి సూచన. అటువంటి రాజధానీనగరాలు దేశ వనరులన్నిటినీ తామే ఉపయోగించుకొని, దేశ లేదా రాష్ట్రం సమగ్రాభివృద్ధిని కుంటుపరుస్తాయి. 

రాజధానీనగరం ఒక సమైక్యతాబాధ్యతను నిర్వహించగలదు. అది తాత్కాలికంగా దేశం లేదా రాష్ట్రంలోని విభిన్నశక్తులు, ఆసక్తులకు సమతులన బిందువుగా  అవుతుంది. ముఖ్యంగా రాజధానీనగరం ఉండే ప్రదేశమే పోటీపడుతున్న ఆసక్తుల సర్దుబాటు ఫలితం. దాని వాస్తులో చక్కగా ప్రతిఫలించే ప్రతీకాత్మక కార్యవిధిని కూడా నిర్వహిస్తుంది. అది వాస్తవానికి రాష్ట్రానికి హృదయంగానూ, ఆత్మగానూ పనిచేస్తుంది.

రాజధానీనగరాల మూలాన్ని రెండు విధాలుగా వర్గీకరించవచ్చు. ఒకటి ఉన్న నగరాలే రాజధానులుగా రూపొందడం. రెండు ప్రణాళికీకరించిన రాజధానులు. పారిస్, లండన్, టోక్యో మొదలైనవి రాజధానీనగరాలుగా రూపొందినవి. దీనికి భిన్నంగా ఒక ప్రణాళిక ప్రకారం ఒక ప్రత్యేకప్రయోజనం కోసం రాజధానులను రూపొందించుకోవడం. వాషింగ్టన్ డి.సి., న్యూ ఢిల్లీ, కేన్‌బెర్రా ఈ వర్గంలోకి వస్తాయి.

ప్రాదేశికవ్యాప్త రాజధానీనగరాలను కేంద్రీకృతరాజధానులు, విభాజిత రాజధానీనగరాలని రెండు రకాలుగా వర్గీకరించవచ్చు. విభాజిత రాజధానీనగరాలలో భిన్ననగరాలలో అధ్యక్ష సచివాలయం, న్యాయస్థానాలు భిన్ననగరాలకు పంపిణీ చేస్తాయి. ఈ విభాజిత రాజధానీనగరాల వ్యవస్థ అనేకదేశాలలో ఉంది. వాటిలో ముఖ్యమైనవి దక్షిణాఫ్రికా, రష్యా, జర్మనీ. కాలపరంగా విభాజిత రాజధానులు కూడా ఉంటాయి. జమ్మూ కాశ్మీర్ రాష్ట్రంలో రాజధాని శ్రీనగర్, జమ్మూల మధ్య ఋతువులమీద ఆధారపడి మారుతూ ఉంటుంది. 

చివరిగా ఒక శాశ్వతరాజధాని ఏర్పడే లోపు అనేక తాత్కాలికరాజధాను లుండడం కూడా అసాధారణమేమీ కాదు. జపాన్ రాజధాని  క్యోటోకు మారడానికి ముందు ఇరవై మధ్యంతర రాజధానులున్నాయి. అమెరికా సంయుక్తరాష్ట్రాలలో కూడా బహునగరాలు తాత్కాలికరాజధానులుగా వ్యవహరించాయి. చివరిగా ఫిలడెల్ఫియా నుండి వాషింగ్టన్ డి.సి.కి రాజధాని మారింది.

కేంద్రీకృత పరిపాలనావిధానం ఆధారంగా రాస్మన్ హార్డ్ కాపిటల్స్, సాఫ్ట్ కాపిటల్స్ అని ఒక విభాగం చేశాడు. హార్డ్ కాపిటల్ లక్షణం పెద్ద కేంద్రీకృత ప్రభుత్వాధికారాన్ని సూచిస్తుంది. సాఫ్ట్ కాపిటల్ పొంకంగా ఉంటుంది. హార్డ్ కాపిటల్స్ దేశం లేదా రాష్ట్రంలో ఇతరనగరాల అభివృద్ధిని కుంటుపరిచే ధోరణిలో ఉంటాయి. దానికి కారణం అన్ని పెట్టుబడులనూ, సౌకర్యాలనూ ఆకర్షించే తేనె కుండ అది. దీనికి భిన్నంగా సాఫ్ట్ కాపిటల్ అన్నిటినీ తనవైపే లాక్కోవాలన్నట్లుండదు. దేశం లేదా రాష్ట్రంలోని ఇతరనగరాల అభివృద్ధికి ఆటంకం కాదు. ఈ కారణంగానే ఇటలీలో రాజధానిపై చర్చ వచ్చినప్పుడు రాజకీయనాయకులు రాజధానికి హార్డ్ కాపిటల్ నమూనాను తిరస్కరించారు. మాకు పారిస్, లండన్‌లాగా అవసరానికి మించి భారమైన రాజధాని వద్దన్నారు.

రాస్మన్ ప్రాచీన కాలపు రాజధానులను కూడా రెండు వర్గాలుగా విభజించాడు. ఒక రకం రాజధానులు మతపరంగా పవిత్రమైన  పుణ్యక్షేత్రాలు. మతపరంగా ముఖ్యమైనవి. మచ్చుపిచ్చు(పెరూ), పెర్సిపోలిస్ (పర్షియా), జెరూసలేం లాంటివి. రెండోరకం రాజరిక రాజధానులు, రాజు లేదా చక్రవర్తితో అవినాభావసంబంధం కలిగి ఉంటాయి. స్పెయిన్‌లోని  టొలెడో, ఫ్రాన్స్‌లోని ఫోంటెయిన్‌బ్లూ, పోలాండ్‌లోని క్రాకో వీటికి ఉదాహరణలు.

ఫ్రెంచి తత్త్వవేత్త రూసో ప్రకారం అసలు రాజధానీనగరాలుండడమే తక్కిన జనాభాకు, ప్రభుత్వానికీ భారం. విపరీతంగా పెరిగి పతనానికి, శైథిల్యానికి గొప్ప కారణాలంటాడు రూసో.

నార్వేకి చెందిన సమాజ శాస్త్రవేత్త స్టెయిన్ రోకెన్ ఏక శీర్షక పట్టణనిర్మాణానికీ, బహుశీర్షక పట్టణనిర్మాణానికీ భేదం చెప్పాడు. మొదటి దానిలో దేశ నగరాల నిర్మాణంలో రాజధానీనగరం ప్రాబల్యం వహిస్తుంది. రెండో దానిలో అది తక్కిన పట్టణాల అభివృద్ధికి తావిస్తుంది. నగరాలు దట్టంగా ఉన్న ప్రాంతంలో రాజధానీనగరానికి తక్కువ పాత్ర ఉంటుంది. ఇక్కడ బహుశీర్షక పట్టణనిర్మాణం ఏర్పడుతుంది. అదే విధంగా నగరాలు పలచగా ఉన్న ప్రాంతంలో రాజధానీనగరానికి ఎక్కువ పాత్ర ఉంటుంది.

రాజధానీనగరాలను ఎక్కడ ఏర్పరచాలో, వాటిని మార్చే సమయంలో ఎటువంటి వ్యూహాలు అవలంబించాలో వాదిమ్ రాస్మన్ చర్చించాడు. రాజధానీనగరాన్ని ఎక్కడ ఏర్పాటు చేయాలన్న విషయంలో అతను ఆరు వ్యూహాలను సూచించాడు.

స్థలం సర్దుబాటు వ్యూహం, చారిత్రిక సమైక్యతా వ్యూహం, భౌగోళిక రాజకీయ పునఃస్థాపన వ్యూహం, ఆర్థిక సమైక్యతా వ్యూహం భూభాగాల సమైక్యతా వ్యూహం, వికేంద్రీకరణ వ్యూహం. 

స్థలంసర్దుబాటు వ్యూహం (Spacial Compromise)

రెండు సమానమైన బలం కలిగిన ప్రాంతాలు కలుసుకునేటప్పుడు ఈ వ్యూహాన్ని అవలంబిస్తారు. ఇటువంటి సందర్భంలో రాజధానీనగరానికి ఉత్తమమైన చోటు ఆ రెండు ప్రాంతాలకూ సరిహద్దు ప్రాంతంలో ఉన్న తటస్థప్రదేశం. ఇటువంటి ప్రయోజనంతో రాజధానీనగరాల ఎంపిక ప్రాచీనకాలం నుండీ జరుగుతూ ఉన్నదే. ఉదాహరణకు ప్రాచీన ఈజిప్టులో రాజధానీనగరం మెంఫిస్, దిగువ ఎగువ ఈజిప్టులకు మధ్యలో ఉంది. ఆ రెండు ప్రాంతాలకూ సమతులంగా ఉందని చెప్తారు. అలాగే వాషింగ్టన్ డిసి చారిత్రకంగా అమెరికా ఉత్తర - దక్షిణ ప్రాంతాల మధ్య ఉన్న ఒక సర్దుబాటు రాజధానీనగరం. ఒటావా కెనడాలో ఇంగ్లీషు మాట్లాడే ప్రజలకు, ఫ్రెంచ్ మాట్లాడే ప్రజలకు మధ్య సర్దుబాటుగా ఉన్న నగరం. అలాగే నైజీరియాలోని అబూజా, ఉత్తరాన ఉన్న ముస్లిములకు, దక్షిణాన ఉన్న క్రైస్తవులకూ మధ్య రాజకీయంగా తటస్థప్రాంతం. 

భిన్నప్రాంతాలలో పంపకంగా ఉన్న రాజధానీనగరం కూడా ఒక సర్దుబాటు ప్రక్రియే. రెండు మూడు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ శక్తిమంతమైన కేంద్రాలు ఒక రాష్ట్రంలో ఉన్నప్పుడు, ప్రభుత్వవిధులు భిన్ననగరాలలో జరిగేటట్లు చేస్తుంది ఈ ప్రక్రియ. దీనికి సౌత్ ఆఫ్రికా మంచి ఉదాహరణ. ప్రభుత్వం ప్రిటోరియా నుండి పనిచేస్తుంది. పార్లమెంటు కేప్‌టౌన్‌లో ఉంటుంది. న్యాయస్థానం బ్లూమ్‌ ఫౌంటేన్‌లో ఉంటుంది. పలు ప్రాంతాల్లో పంపకం జరిగిన రాజధాని, స్థలం సర్దుబాటు జరిగిన రాజధాని - ఈ రెండూ రాజధాని స్థలం విషయంలో ఒక సర్దుబాటుకు వచ్చే పద్ధతులు. రాస్మన్ అభిప్రాయంలో పంపకపు రాజధాని కంటే స్థలం సర్దుబాటే ఉత్తమం. 

చారిత్రక సమైక్యతవ్యూహం

ఇటీవలే వలసపాలన నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందిన దేశాలు తమ రాజధానీనగరాన్ని తమ చారిత్రకకేంద్రాలలో ఒకదానిలో స్థాపించుకుంటాయి. ముఖ్యంగా తమ నివాసభూమి నుండి సుదీర్ఘకాలంపాటు విడదీయబడిన దేశాల విషయంలో ఇది ఎక్కువగా జరుగుతుంది. చారిత్రక సమైక్యంతో అనుబంధించిన రాజధానీనగరాలకు ఉదాహరణలుగా ఏథెన్స్, రోమ్, జెరూసలేమ్ లను చెప్పవచ్చు. ఇటువంటి రాజధానీనగరాలు తమ జాతీయస్మృతిని దృఢపరచుకోవడానికీ, ప్రజలు తమ గతంతో పునఃసంధానించుకోవడానికీ ఉపయోగపడతాయి.

భౌగోళిక రాజకీయ పునఃస్థాపన వ్యూహం (Geopolitical Repositioning)

అభివృద్ధి చెందుతున్న ఆర్థిక, రాజకీయ, అధికార కేంద్రాలకు సమీపంలో రాజధానీనగరస్థలాన్ని నిర్ణయిస్తారు. దీని ప్రణాళికీకరణ బాహ్యముఖీనం. బ్రిటిష్ భూగోళ శాస్త్రజ్ఞుడు ఆస్కర్ స్పేట్ దీన్ని ‘హెడ్ లింక్ కేపిటల్’ అన్నాడు. సూర్యకాంత పుష్పం సూర్యుడు ఏ వైపు ఉంటే  ఆ వైపు తన ముఖం తిప్పినట్లుగా, ఈ రాజధాని, అత్యంతకీలకమైన ప్రదేశం వైపు ముఖం పెడుతుంది. ఉదాహరణకు రష్యాలో సెయింట్ పీటర్స్‌బర్గ్. ఇది యూరప్‌ వైపునకు ఒక త్రోవగా పనికివస్తుందని ఎంపిక చేసుకున్నారు. జపాన్‌లో రాజధాని నగరాన్ని క్యోటో నుండి టోక్యోకు మార్చడం దేశం ఆధునీకరణకు తోడ్పడింది. లాటిన్‌ అమెరికాలో కూడా కొన్ని ఉదాహరణలున్నాయి. అర్జెంటీనా, పెరూలలో రాజధానీనగరస్థలం ఎంపిక బాహ్యముఖ కేంద్రీకరణ మీదే ఆధారపడి జరిగింది. 

ఆర్థిక సమైక్యతా, పునస్సమతుల్యతా వ్యూహం (Economic Integration and Rebalancing)

ఈ వ్యూహాన్ని పురోగమన చోదక రాజధానుల వ్యూహం అని కూడా అంటారు. ఒక రాష్ట్రం లేదా దేశంలో భిన్నప్రాంతాలు భిన్న అభివృద్ధి స్థాయుల్లో ఉన్నప్పుడు, వాటి అభివృద్ధిలో అంతరాలు ఉండి, ప్రాంతాలమధ్య అపనమ్మకం ఏర్పడి విడిపోవాలనే డిమాండుకు దారి తీసినప్పుడు ఈ వ్యూహాన్ని అవలంబించాలి. ఇటువంటి పరిస్థితులలో ఉద్దేశపూర్వకంగానే రాజధానీనగరాన్ని అతి తక్కువ అభివృద్ధి చెందిన ప్రాంతంలో నిర్ణయిస్తారు. ఆ నిర్దిష్ట ప్రాంతంలో అభివృద్ధికి ఇది తోడ్పడుతుంది. ఇటువంటి కేసుల్లో రాజధానీనగరాన్ని అక్కడ ఏర్పాటు చేయడమే ఆ ప్రాంత అభివృద్ధికి ఒక సాధనంగా ఉపయోగపడుతుంది. ఈ సూత్రం మీద ఆధారపడి రాజధానీనగరాల ఏర్పాటుకు అనేక ఉదాహరణలున్నాయి. బ్రెజిల్ కేపిటల్‌గా బ్రెసీలియా ఎంపిక ఒక ఉదాహరణ. అట్లాగే కజకిస్తాన్ రాజధానిని మార్చడం కూడా ఈ వ్యూహాన్ని అనుసరించే జరిగింది. 1953 లో ఆంధ్రరాష్ట్రం ఏర్పడినప్పుడు కర్నూలును రాజధానిగా నిర్ణయించడం కూడా ఈ సూత్రం ఆధారంగానే జరిగింది. 

వికేంద్రీకరణ వ్యూహం 

రాజధానీనగరం ఒక పెద్ద నగరంలో ఏర్పడినప్పుడు నగరం ఇరుకవుతుంది. మౌలికసదుపాయాల కొరత ఏర్పడుతుంది. ఇటువంటి సందర్భంలో ఆ మహానగరానికి సమీపంలో రాజధానీనగరాన్ని పునఃస్థాపించవచ్చు. అది మహానగరానికి సమీపంలోనే ఉన్నప్పటికీ విడిగా దూరంగా ఉంటుంది. ప్రాంతీయ అంతరాలు ప్రధానసమస్య కానప్పుడు నూతన రాజధానీనగరం ప్రస్తుతరాజధానికి చాలా దూరంగా ఉండవలసిన అవసరం లేదు. ప్రస్తుతరాజధానికి సమీపంలో ఒక పరిపాలనపరమైన రాజధానిని నిర్మించుకోవచ్చు. మలేషియాలో పుత్రజయ, గుజరాత్‌లో గాంధీనగర్ ఇటువంటివి. ప్రస్తుత రాజధానీనగరపు ఇరుకుతనాన్ని తొలగించుకోవడం కోసం కొత్త రాజధానిని ఏర్పరచుకోవచ్చు. 

పైన చెప్పిన విషయాలు ఒక రాజధాని స్థలాన్ని ఎంపిక చేసుకోవడానికి కాని, రాజధానిని మరొకచోటికి మార్చడానికి కాని అనుకూలమైన వ్యూహాలు. అయితే రాజధాని స్థలంలో మార్పుకు అనుకూలమైన వ్యూహాన్ని కాక, నకారాత్మక ప్రమాణాలను  (negative factors) కూడా ఉపయోగించిన సందర్భాలున్నాయి. కొన్నిటినుండి వేరుచేయడానికి ఉపయోగించే సూత్రాలివి. ముఖ్యంగా రాజధానీనగరాన్ని తమకు విధేయంగా ఉన్న ప్రాంతాలకూ, లేదా ప్రస్తుతం ఉన్న నగరం నుండి దూరంగా మార్చడానికి ప్రధాన కారణం నిరసన ఉద్యమాలను అణచివేసే ప్రయత్నం. సాధారణంగా రాజధానీనగరాలు నిరసన ఆందోళనలకు జన్మస్థలాలు. అటువంటి నిరసన ఆందోళనలకూ, రాజధాని ఉన్న మహానగరపు అలజడులకూ రాజధానిని దూరంగా తీసికొని వెళతారు. బర్మాలో రాజధానీనగరాన్ని తరలించడానికి ఇది ఒక కారణం. అదే విధంగా పాకిస్తాన్‌కు కరాచీ రాజధానిగా ఉన్నంతకాలం నిరంతరం ఆందోళనలు చెలరేగుతుండేవి. పాకిస్తాన్ రాజధానిని కరాచీ నుండి తరలించడానికి ఇది ప్రధానకారణం.

ప్రత్యేకించిన రాజధానీనగరాన్ని స్థాపించడానికి మరొక ప్రధానకారణం స్వజాతి పక్షపాతం, స్వీయ తెగతో ఏకీభావం. ఈ సందర్భాలలో పాలకవర్గం రాజధానిని తమ స్వజాతి లేక వర్గం ప్రబలంగా ఉన్న ప్రాంతంలో ఏర్పరస్తుంది. తన తెగ లేదా జాతి విధేయతను దృఢపరచుకోవడానికి ఇదొక అవకాశం. ఇటువంటి సందర్భాలలో రాజధాని స్థలనిర్ణయం అందరినీ కలుపుకొనిపోవడం, భిన్నజాతివర్గాల ఏకీకరణం, భిన్న ప్రయోజనాల మీద ఆధారపడి ఉండదు. అది ఒక ప్రత్యేకవర్గానికి ప్రయోజనాలు చేకూర్చేదిగా ఉంటుంది. వాదిం రాస్‌మన్ ప్రకారం ఇటువంటి రాజధానీనగరాలు బలహీనమైనవి. ఆ రాజధానీనగరాన్ని బలపరిచే రాజవంశంపై కానీ, వ్యక్తిపై కానీ దాని అభివృద్ధి, అస్తిత్వం ఆధారపడి ఉంటాయి. 

ప్రత్యేకించిన రాజధానీనగరాలకు, విస్థాపిత రాజధానీనగరాలకు చాలా పోలికలున్నాయి. ఈ మాటను వాడుకలోకి తెచ్చినవాడు అమెరికన్ పురాతత్త్వశాస్త్రవేత్త అలెగ్జాండర్ హెచ్ జోఫ్. విస్థాపిత (disembedded) రాజధాని అంతర్గత ముఠా ఘర్షణల్లో పోటీపరమైన ఆధిక్యాన్ని సంపాదించుకోవడం కోసం ఇట్టి రాజధానులను ఏర్పాటుచేస్తారు. అట్టి సందర్భాలలో రాజధాని ఆమోదయోగ్యత, కార్యసాధకత ఒక ప్రత్యేకవ్యక్తి లేదా వంశం మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. అందువల్ల వారసులు అదే కారణంచేత దాని నుండి విడిపోవాలనుకుంటారు. రాజధానీనగరాలను స్థాపించిన రాజులు ఇటువంటి రాజధానీనగరాల కోసం అనైక్యత, పరాయీకరణ వ్యూహాలను అవలంబించారు. సమైక్యతావ్యూహాన్ని అనుసరించలేదు. జోఫ్ ప్రకారం ఈ రాజధానులు ఎక్కువకాలం మనలేదు. ఇవి చాల అస్థిరమైనవీ, వీటి నిర్మాణానికీ, వినియోగానికీ విపరీతమైన ఖర్చు అవుతుంది. ఇవి లఘుకాలిక పరిష్కారాలు, దీర్ఘకాలిక భారాలు. విస్థాపిత రాజధానులు ముఠాపోటీలకు సాధనాలుగా ప్రణాళికీకరించినవి. ఆధునిక నమూనా రాజధానులు భిన్నవర్గాలు, రాజకీయశక్తుల మధ్య సమతుల్యత కోసం ప్రణాళికీకరించినవి. ప్రాచీనకాలం నుండీ ఇటువంటి విస్థాపిత రాజధానులకు ఈజిప్టు, తదితరదేశాల నుండి అనేక ఉదాహరణలు లభిస్తాయి. అటువంటి ఉదాహరణలలో ఒకటి జపాన్ రాజధాని క్యోటోను కియోమోరీ ఫుకుహారాకు తరలించడం.

 క్యోటోలోని బౌద్ధమతాచార్యుల ప్రాబల్యాన్ని తొలగించడం కోసం ఈ మార్పు జరిగింది. కానీ ఇందులో ఒక రహస్య అజెండా కూడా ఉంది. ఫుకుహారా ప్రాంతంలో తియరా తెగ ప్రాబల్యం ఉంది. కియోమోరీ ఈ తెగకు చెందినవాడు. ఇది కియోమోరీకి బలమైన విధేయతను సంపాదించిపెట్టడానికే కాక, ఈ ప్రాంతంలోని తియరా తెగవారి భూములకు అధిక లాభాలు సంపాదించి పెట్టడానికి రాజధాని క్యోటో నుంచి ఫుకుహారాకు తరలింపబడింది.

రాజధానీనగర స్థలాల నిర్ణయంలో తరచుగా బహిరంగ అజెండాతోపాటు రహస్య అజెండా ఉంటుంది. స్వలాభం లేదా రాజధానీనగర నిర్మాణాన్ని కొన్ని వర్గాల వారి ప్రయోజనాలకు అనుగుణంగా లాభదాయకంగా చేయడం అన్నది రహస్య అజెండా. అసలు ఫలానా చోట రాజధానీనగర నిర్మాణమే ప్రజలలోని ఒక వర్గం విధేయతను సంపాదించే మార్గం కావచ్చు. దానికి అనుగుణంగానే ఏర్పాటు జరుగుతుంది. ఈ రహస్య అజెండాను బహిరంగంగా వ్యక్తీకరించడం పాలకులకు కష్టమవుతుంది. అందువల్ల  అధికంగా ఆమోదనీయమైన బహిరంగ అజెండాతో బయటికి వస్తారు. అసలు అజెండా రహస్యంగానే ఉంటుంది. ఒక రాజధానీనగర నిర్మాణస్థలం మంచిచెడ్డలు నిర్ణయించేటప్పుడు మనం ఈ రహస్య అజెండాను కూడా దృష్టిలో ఉంచుకోవాలి.  తమంతవారు లేరని గర్వించే అహంకారప్రభువులు, నిరంకుశ ప్రభువులు కూడా ఉంటారు. వాళ్లు రాజధానీనగర నిర్మాణం ద్వారా చరిత్రలో తమ అడుగుజాడలు నిలపాలనుకుంటారు. ఇటువంటి పాలకులు బ్రహ్మాండమైన భవనాలు నిర్మిస్తారు. చరిత్ర ఇసుకదారుల్లో తమ అడుగుజాడలను ప్రజలు గుర్తుపెట్టుకోవాలనుకుంటారు. వాళ్లు ఒక ప్రకటన చేసి తమను తాము అంతర్జాతీయస్థాయిలో నాయకులుగా ప్రమోట్ చేసుకుంటారు. 

మలేషియాకు చెందిన మహమ్మద్ మహాతిర్, టర్కీకి చెందిన అతాతుర్క్, కజకిస్తాన్‌కు చెందిన నజర్ బేయర్ ఇటువంటి పాలకుల జాతిలోకి వస్తారు. ఉదార ఫెడరలిస్ట్ పాలకవర్గాలు ఆంగ్లోసాగ్జన్ దేశాలలో రాజధానీనగరాలను ఎంతో విజయవంతంగా నిర్మించారు. ఇక్కడ తమను తాము ఒక దేశంగా సమీకృతం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తున్న భిన్నవర్గాల మధ్య సర్దుబాటు, రాజీ ఫలితంగా రాజధానీనగరం ఎంపిక జరిగింది. అయితే సహజంగానే ఇటువంటి రాజధానీనగరాలు ఆ దేశాల్లోని ప్రధాన ఆర్థికకేంద్రాలకంటే చిన్నవి. ఈ దేశాలన్నిటిలో రాజధానీనగరాలు గొప్ప విజయాలు సాధించాయి. వీటిలో కొన్ని రాజధానీనగరాల గురించి తరువాతి అధ్యాయంలో చర్చిద్దాం. 

రాజధానీనగరం చోటు నిర్ణయాన్ని ప్రభావితం చేసే మరో ముఖ్యమైన అంశం భూశకున శాస్త్రం, జ్యోతిశ్శాస్త్రం. ప్రాచీన మధ్యయుగాలలో రాజధాని స్థల నిర్ణయానికి ఇవి రెండూ ప్రముఖపాత్ర వహించాయి. కొన్ని దేశాలలో ఇప్పటికీ ఇవి ప్రధానపాత్ర పోషిస్తున్నాయి. ఆయా దేశాలలో ఆ ప్రత్యేకకాలంలో ఇటువంటి ధోరణిని అంగీకరించడంపై బహిరంగ అజెండా లేదా రహస్య అజెండా ఆధారపడి ఉంటుంది. గ్రహాలు, నక్షత్రాల ప్రభావం దృష్ట్యా జ్యోతిశ్శాస్త్రం రాజధానీనగరాలపై దృష్టి పెడ్తే, భూశకునశాస్త్రం భూమి లక్షణాల ప్రభావాన్ని పరిశీలిస్తుంది. బైజాన్‌టైన్ సామ్రాజ్యంలో పర్షియాలో, అరేబియాలో రాజధాని స్థలాల ఎంపికలో జ్యోతిశ్శాస్త్రం ప్రాధాన్యం వహిస్తే, చైనా సంబంధిత దేశాలలో ఫెంగ్ షూయీ పేరిట భూశకున శాస్త్రం ప్రాధాన్యం వహించింది.  ఇటీవలి కాలంలో సంపూర్ణంగా జ్యోతిశ్శాస్త్ర నియమాలను అనుసరించి స్థలాన్ని ఎంపిక చేసిన రాజధానీనగరం మాయన్మార్‌లోని నేపెడ్‌వాయ్. భూశకునశాస్త్రానికి భారతీయ పర్యాయరూపం వాస్తు. రాజధానీనగరంగా అమరావతి స్థలం ఎంపికను నిర్ణయించడంలో ప్రధానపాత్ర వహించింది. రాజధాని నగరం అమరావతికి స్థలం ఎంపికలో ఇదే మార్గదర్శకసూత్రం అయి ఉండవచ్చు.